2025 оны 6-р сарын 26-нд Их Британийн эрдэмтэд хүн төрөлхтний түүхэнд анх удаа бүрэн хиймэл хүний ДНХ-г бүтээснээ зарлаж, шинжлэх ухааны салбарт төдийгүй ёс зүйн түвшинд хүчтэй шуугиан дэгдээлээ. Энэхүү нээлт нь заримд нь гайхамшиг, заримд нь гүнзгий айдас төрүүлж байгаа юм.
Синтетик хүний геном буюу SynHG нэртэй энэ төслийн эхний шатанд ДНХ-г бүхэлд нь компьютерийн загварчлал, химийн синтезийн аргаар шинээр бүтээхэд анхаарчээ. Уг төслийг дэлхийн хамгийн том анагаахын буяны байгууллага болох Wellcome Trust санхүүжүүлж, эхний ээлжид 10 сая фунт стерлингийн хөрөнгө оруулалтыг зарцуулсан байна.
Хүний геномыг үндсээс нь зохиомлоор бүтээх санаа нь өмнө нь ёс зүйн хувьд хориотой хэмээн үзэгдэж байв. Гэвч одоо шинжлэх ухааны хөгжил түүнийг боломжтой төдийгүй бодит зүйл болгожээ.
Human SynBio нэртэй энэхүү судалгаанд олон улсын биоинженер, генетикчдийн баг оролцсон бөгөөд тэд эсийн гол процессыг хариуцдаг хромосомын томоохон хэсгүүдийг амжилттай синтезлэсэн гэж мэдээлжээ. Энэ нь ген засварын арга болох CRISPR-ээс өөрөөр, ДНХ-г анхнаас нь шинээр зохиож буй анхны тохиолдол юм. Төслийн технологи нь биоинформатик, машин сургалт, генетикийн элементүүдийн нийцтэй байдлыг шалгах алгоритмууд дээр суурилж байгаа.
Эрдэмтдийн үзэж буйгаар, хиймэл ДНХ нь олон боломжийг нээж өгнө. Үүнд удамшлын өвчнийг эмчлэх хувийн эмчилгээний загвар боловсруулах, донор эсгүйгээр шинэ эм турших, шилжүүлэн суулгахад дархлааны хариу үүсгэхгүй эсийн шугам гаргах, амьдралын өөр хувилбаруудыг судлах зэрэг багтаж байна.
Хятадын Цинхуа их сургуулийн профессор, генетикч Лин Хуй энэхүү үйл явцыг “Байгалийн үйлдлийн системийг дахин бичиж байгаа хэрэг. Бид төрөлхийн алдаагүй, шинэ төрлийн амьдралыг бүтээж чадна” хэмээн тодорхойлжээ.
Гэвч энэхүү дэвшил нь аюулгүй байдал, ёс зүйн олон асуултыг ч дагуулж байна. Шүүмжлэгчид энэхүү технологи нь “хиймэл хүн” бүтээх эхлэл болж болзошгүй хэмээн болгоомжилж байна. Мөн хиймэл ДНХ буруугаар ашиглагдвал биологийн зэвсэг болох аюул, нийгмийн дунд “сайжруулсан” ба “жирийн” хүмүүсийн ялгааг бий болгох зэрэг сөрөг үр дагавруудыг анхааруулжээ.
Оксфордын био ёс зүйч доктор Имоген Браун “Бид шинэ эринд хөл тавьж байна. Гэхдээ бүхий л алхам олон улсын хамтын зөвшилцөл, хууль эрх зүйн зохицуулалт дор явагдах ёстой” хэмээн анхааруулсан байна.
НҮБ-ын зүгээс энэ төрлийн судалгаанд дэлхийн түвшинд хяналт тавих био ёс зүйн зөвлөл байгуулах талаар хэлэлцэж байгаа бол шинжлэх ухааны нийгэмлэг ил тод байдал, олон нийтийн оролцоог шаардаж байна.
Human SynBio төслийн дараагийн шатанд бүрэн хиймэл геном бүхий амьд эсийг бүтээх ажил хийгдэхээр бэлтгэгдэж байгаа аж. Энэ нь зөвхөн шинжлэх ухааны амжилт төдийгүй хүн төрөлхтний ёс суртахууны том шалгуур болох нь тодорхой. Чухам бид юу хийж чадах вэ гэхээс илүүтэй юу хийж ёстой вэ гэдэгт хариулт өгөх цаг иржээ.
