Бидний харж буй орчлон ертөнц нам гүм, хол санагддаг. Гэхдээ энэ бол хий хоосон тайван байдал биш юм. Огторгуйд оддын мөхөл, тэсрэлт зэрэг агуу, сүйрлийн үйл явдлууд байнга өрнөж байдаг бөгөөд тэдгээрийн нэг нь — хэт шинэ оддын (супернова) тэсрэлт. Урьд нь ийм холын тэсрэлтүүд зөвхөн одон орончдын судлах зүйл мэт санагддаг байсан бол сүүлийн үеийн судалгаагаар тэдгээр нь манай дэлхийд шууд нөлөө үзүүлж байсан байж магадгүй нь нотлогдож эхэлжээ.
АНУ-ын Арктик, Альпийн судалгааны хүрээлэнгийн ахлах судлаач Роберт Брекенридж энэхүү санааг дэвшүүлсэн бөгөөд түүний судалгаа нэр хүнд бүхий эрдэм шинжилгээний сэтгүүлд нийтлэгдээд байна. Брекенриджийн үзэж байгаагаар, дэлхийн түүхэн дэх огцом, тайлбарлахад хэцүү уур амьсгалын өөрчлөлтүүдийн шалтгаан нь хөрш орших оддын тэсрэлтийн үр дагавар болох космик туяа байж болох юм.
Хэрхэн холын тэсрэлт дэлхийд нөлөөлж чадах вэ?
Хэт шинэ оддын тэсрэлт нь ердөө гэрэлтэх биш, өндөр энергийн бөөмс, туяа орчлонгоор тархах асар хүчтэй дэлбэрэлт юм. Хэрэв манай дэлхий энэ урсгалын замд орвол хоёр үндсэн байдлаар аюул учирч болохыг Брекенридж тайлбарлажээ.
Нэгдүгээрт — озоны давхаргыг гэмтээх. Космик бөөмс нь манай дэлхийн озоны хамгаалалтын давхаргыг нимгэлж, нарны хэт ягаан туяаг газар хүрэхэд чөлөөтэй болгоно. Энэ нь амьд биетүүдэд хортойгоос гадна ойн түймэр гэх мэт байгалийн гамшгийг өдөөх хүчин зүйл болдог.
Хоёрдугаарт — метан хийн молекулуудыг задлах. Метан бол дэлхийн дулааныг хадгалах хүчтэй хүлэмжийн хий. Хэрэв метан задрах аваас дулааны тэнцвэрт байдал алдагдаж, дэлхийн температур огцом буурч, глобал сэрүүсэл буюу мөстлөгийн үеийг эхлүүлж болзошгүй.
Баталгаа нь хаана байна?
Брекенридж үүнийг батлахын тулд модны жилийн цагирагт агуулагддаг нүүрстөрөгч-14 (С-14) изотопыг ашиглажээ. Космик туяа дэлхийн агаар мандалтай харьцах үед С-14 үүсдэг бөгөөд модод энэ изотопыг өөртөө шингээн, жилийн цагиргандаа хадгалдаг. Ингэснээр өнгөрсөн 15,000 жилийн хугацаанд болсон туяаны огцом өсөлтийг тодорхойлох боломжтой болсон байна.
Брекенриджийн судалгаанд нийт 11 удаагийн С-14 оргил үе тогтоогдсон бөгөөд эдгээр нь аль хэдийн бүртгэгдсэн хэт шинэ оддын тэсрэлтүүдтэй цаг хугацааны хувьд маш сайн таарч байгаа нь онолыг улам бүр баталгаажуулж байна.
Нар уу, хэт шинэ од уу?
Мэдээж хэрэг, эрдэмтдийн дунд бүрэн санал нэгдээгүй байна. Зарим С-14 өсөлт нь нарны хүчтэй дэлбэрэлттэй холбоотой байж болох ч Брекенриджийн үзэж буйгаар зарим онцгой үзэгдлийг зөвхөн хэт шинэ одын тэсрэлтээр тайлбарлаж болно гэжээ.
Ирээдүйгээс ирэх дохио: бидэнд ямар хамаатай вэ?
Энэхүү судалгаа зөвхөн өнгөрснийг тайлбарлахаас гадна ирээдүйн боломжит эрсдэлийг ч тодорхойлж өгч байгаа юм. Жишээлбэл, Орионы бүсэд орших Бетельгейзе хэмээх улаан аварга од аль хэдийн мөхлийн ирмэг дээр ирсэн гэж судлаачид үздэг. Түүний тэсрэлт ойрын хэдэн арван мянган жилд болох нь тодорхой бөгөөд түүний цацруулсан туяа манай дэлхийд хүрвэл ноцтой нөлөөлөл үзүүлж мэднэ.
Брекенриджийн судалгаа бидний амьдарч буй ертөнц бие даасан биш, харин орчлонгийн том сүлжээний нэг хэсэг гэдгийг сануулж байна. Энэхүү ойлголт нь ирээдүйн гамшгийг урьдчилан таамаглах, урьдчилан сэргийлэх, амьд үлдэх хамгийн чухал түлхүүр байж болох юм.
