X-59-ийн түүхэн нислэг яагаад хойш “зарлагдав” вэ
Lockheed Martin болон НАСА хамтран хэрэгжүүлж буй Quiet Supersonic (QueSST) хөтөлбөрийн хүрээнд бүтээгдсэн X-59 дуунаас хурдан демонстратор онгоц анхны нислэгээ 10 дугаар сарын сүүлээр хэдийн хийчихсэн байсан ч уг үйл явдлын талаар олон нийтэд мэдээлэх нь нэлээд хойшлогдсон байлаа. АНУ-ын засгийн газрын үйл ажиллагааг түр зогсоосон нөхцөл байдал нь мэдээлэл түгээх явцыг тодорхой хэмжээгээр сааруулсан нь энэ удаад тод харагдсан гэж мэргэжилтнүүд дүгнэж байна.
X-59 нь ирээдүйд хуурай газрын дээгүүр дуунаас хурдан зорчигч тээврийн нислэгийг дахин зөвшөөрөх боломж бий эсэхийг турших, ялангуяа дууны цохилтоос үүсдэг доргилт, дуу чимээг эрс бууруулах зорилготой туршилтын тусгай платформ юм.
Палмдейлийн тэнгэрт өрнөсөн анхны нислэг
Туршилтын нисгэгч Нилс Ларсон 10 дугаар сарын 28-нд Калифорни мужийн Палмдейл хотын нисэх буудлаас нэг суудалтай өвөрмөц хийцтэй X-59 онгоцыг анх удаа хөөргөсөн байна. Анхны нислэгийн үеэр тэрээр F/A-18 төрлийн сөнөөгч онгоцтой хамтран хослон нисэж, туршилтын эхний шатны нислэгийн профайлыг биелүүлжээ.
Энд X-59 онгоц ойролцоогоор цагт 370 километрийн хурдтай, 3.6 километрийн өндөрт нисэн, бүх гол системийн ажиллагааг шалгаж, агаарт үзүүлэх нислэгийн үндсэн шинж чанар, тогтвортой байдлыг үнэлсэн гэж НАСА мэдээлсэн. Ийм параметртэй нислэг нь онгоцны удирдах хариу үйлдэл, ачаалал даах чадвар, аэродинамик зан төлөвийг бодит орчинд аюулгүйгээр шалгахад хамгийн тохиромжтой гэж үзжээ.
Туршилтын онгоцны анхны нислэгт мөрдөгддөг нийтлэг дүрмийн дагуу X-59-ийн буух төхөөрөмж нислэгийн туршид бүрэн доошоо гарсан байрлалтай байсан бөгөөд багийн гол зорилго нь онгоцны нислэгт тэнцэх чадвар, аюулгүй ажиллагаа шаардлага хангаж буй эсэхийг нотлоход чиглэжээ.
Эдвардсын бааз – X-59-ийн шинэ байрлал
Анхны нислэгийн дараа Ларсон X-59-ийг НАСА-гийн Армстронг нислэгийн судалгааны төв байрладаг Эдвардсын агаарын цэргийн баазад газардсан. Энэ бааз Палмдейлээс хойд зүгт ойролцоогоор 22 мильийн зайд орших бөгөөд цаашдын бүх том хэмжээний туршилт, нислэгийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх үндсэн түшиц газар болох юм.
Ийнхүү X-59 өөрийн байнгын “гэр”-тээ байршууснаар НАСА болон Lockheed Martin-ийн хамтарсан инженер, нислэгийн баг илүү нарийвчилсан, өндөр эрсдэлтэй шатлалтай туршилтуудыг эхлүүлэх бэлтгэлээ хангаж эхэлжээ.
“Бүрэн нислэгийн туршилт” – дуунаас хурдан горим руу шилжих алхам
Анхны, харьцангуй болгоомжтой горимоор явагдсан нислэгийн дараа X-59 онгоц одоо “бүрэн нислэгийн туршилтын” хөтөлбөрт шилжихээр төлөвлөгдөж байна. Энэ шатанд онгоцны жолоодлогын мэдрэмж, тогтвортой байдал, маневрлах чадвар, ачааллын тархалт зэрэг үзүүлэлтийг илүү өргөн хүрээтэй шалгахын зэрэгцээ хэт өндөр өндөр, хэт хурдтай нөхцөлд үзүүлэх гүйцэтгэлийг бодитоор хэмжинэ.
Төлөвлөж буйгаар X-59-ийг 55,000 футын буюу ойролцоогоор 16.7 км өндөрт хүргэн, цагт 1700 гаруй километрийн хурданд нисгэх зорилготой. Энэ нь дууны хурдаас давсан горимд цохилтын долгион хэрхэн үүсэж, онгоцны онцгой хийц тэдгээрийг хэр хэмжээнд “зөөлрүүлж” чадаж байгааг шууд хэмжихэд зайлшгүй хэрэгтэй үе шат юм.
Дууны цохилтыг “зөөллөх” урт, нарийн их биеийн нууц
X-59 төслийн гол санаа нь дуунаас хурдан нислэгийн үед үүсдэг цохилтын долгионы оргил даралт, эрчмийг эрс бууруулах чадвартай аэродинамик хэлбэрийг бодит амьдрал дээр туршихад оршиж байна. Уламжлалт хэт хурдан онгоцнуудын хувьд онгоцны янз бүрийн хэсгээс үүссэн цохилтын долгионууд газарт ирэхэд нэг хүчтэй импульс болон давхцаж, “сонсголт дууны цохилт” нэртэй чанга ниргээн болж мэдрэгддэг.
Харин X-59-ийн урт, нарийхан их бие, урд хэсгийн онцгой сунагар хамар, далавч, сүүлний харьцааг тусгайлан тооцоолсноор энэ нэгдлийг задлаж, долгионуудын оргилыг хугацаа, орон зайн хувьд тарааж өгөх зорилготой. Ингэснээр газар дээрх хүн нэг хүчтэй дэлбэрэлт биш, харин харьцангуй зөөлөн, богино хугацаанд үргэлжлэх даралтны өөрчлөлтийг сонсох ёстой гэж найдаж байна.
Энэ хийц нь X-59-ийг ердийн реактив онгоцноос тэс өөр харагдуулдаг төдийгүй хэт урт, “жад шиг” пропорц нь зөвхөн гоо зүйн бус, дуу чимээг хязгаарлах инженерчлэлийн тооцоололд тулгуурласан шийдэл юм.
“Нийтийн нислэг” – хуурай дээгүүр хэт хурдны ирээдүйг шийдэх туршилт
НАСА цаашид X-59 онгоцоор АНУ-ын янз бүрийн мужийн дээгүүр цуврал “нийтийн нислэг” хийхээр төлөвлөж байна. Эдгээр нислэгийн үеэр газар дээр байрласан төхөөрөмжүүд дууны цохилтын бодит түвшинг нарийвчлан хэмжихийн зэрэгцээ тухайн бүс нутгийн оршин суугчдаас шууд санал асуулга авч, тэдний сонсож буй дуу чимээ амьдралын хэвийн орчинд хэр зэрэг хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц байна вэ гэдгийг судална.
Хэрэв оролцогчид инженерүүдийн тооцооллыг баталж, X-59-ийн дууны цохилтыг “тэвчихүйц”, хүндрэл учруулахгүй түвшинд байна гэж үзвэл хуурай газрын дээгүүр дуунаас хурдан нислэг хийхийг хориглосон өнөөгийн хязгаарлалтыг дахин хэлэлцэх, цаашлаад өөрчлөхөд энэ хөтөлбөр хүчтэй түлхэц өгөх боломжтой. Энэ нь арилжааны зорчигч тээврийн хэт хурдан нислэгийн шинэ үеийг нээх гол алхам болж мэднэ.
Дууны түвшний харьцуулалт: X-59 ба Конкорд
НАСА-гийн урьдчилсан тооцооллоор X-59 онгоцны дууны цохилтоос газарт сонсогдох дуу чимээ 75 децибелээс бага байх ёстой гэж үзэж байна. Энэ нь өдөр тутмын амьдралд “машины хаалгыг хаахтай” ойролцоо түвшин гэж тайлбарлажээ.
Харьцуулбал, домогт Конкорд хэт хурдан зорчигч тээврийн онгоц хуурай газрын дээгүүр нисэх үед 105 децибел орчим дууны цохилт үүсгэдэг байсан гэж тэмдэглэгдсэн байдаг. Энэ ялгаа нь X-59-ийн хийц амжилттай байвал хүний чихэнд ирэх ачааллыг үлэмж хэмжээгээр бууруулах боломжтойг харуулж байгаа бөгөөд нисэхийн түүхэнд шинэ бүлэг нээх гол шалтгаан болж мэднэ.
