Маккуари их сургуулийн одон орон судлаачид дэлхийн бус гаригийн төгсгөл хэрхэн эхэлдгийг судлахын тулд огторгуйн хязгаар дахь ховор үзэгдлийг анх удаа баримтжуулжээ. Сүүн замын Геркулес одны орчимд байрлах TOI-2109b гариг нь оддоо тойрон 16 цагийн дотор бүтэн эргэлддэг, “халуун Бархасбадь” хэмээх ангилалд багтдаг хийн аварга юм. Энэ ангилалд дэлхий дээр олдсон гаригуудын ердөө хоёрхон хувь нь багтдаг.
Онцгой ойр байршилтай хийн аварга
TOI-2109b нь манай Нарыг тойрдог Буд гарагаас 6000 дахин их масстай Бархасбадь гарагаас тав дахин том биетэй хэдий ч маш богино хугацаанд буюу 16 цагийн дотор оддоо бүтэн эргэж тойрдог. Маккуаригийн судлаач доктор Жэйм А. Альварадо-Монтес энэ талаар “Энэ бол халуун Бархасбадь гаригуудын дундаас хамгийн ойр байрлалтай нь бөгөөд түүний орбитын зангилаа удахгүй бүрэн задарч болзошгүй” хэмээжээ.
Орбитын задрал: Нас барахаас өмнөх хөдөлгөөн
TOI-2109b гариг нь өөрийн тэнхлэгээ тойрон эргэх хугацааг жилээс жилд багасгаж байгаа нь ажиглагджээ. 2010-2024 оны хооронд TESS болон CHEOPS хиймэл дагуулуудаас авсан өгөгдлүүдийн үндсэн дээр энэхүү гариг ирэх гурван жилийн дотор эргэх хугацаагаа дор хаяж 10 секундээр багасгах төлөвтэй байна. Энэ нь гараг аажмаар од руугаа ойртож буйг нотолж байгаа юм.
TOI-2109b-ийн гурван боломжит төгсгөл:
- Түрлэгийн задрал – Хэрэв гариг Рошийн хязгаарт дөхвөл таталцлын хүч хэтэрч, хийн бүтэц нь шууд задарч, жижиг хэсгүүд болон сарниж магадгүй.
- Од руу уналт – Хэрэв задрал хурдасвал гариг огцом од руу татагдаж, бүрэн шатаан устгагдах боломжтой. Энэ нь 2020 онд ажиглагдсан төстэй тэсрэлттэй үйл явдал дахин тохиолдох магадлалтай.
- Хийн бүрхүүлийн хууралт – Одны цацраг туяа гаригийн хийн давхрааг хуулж, зөвхөн чулуурхаг цөмийг нь үлдээж магадгүй. Энэ үзэгдлийг “фото ууршилт” гэж нэрлэдэг.
Гайхамшигтай байршилтай ховор зорилт
TOI-2109b нь туйлын байршилтай тул орбитын задралыг шууд ажиглах ховор боломжийг олгож байна. “Бидэнд одон орны оньсогыг тайлахад хангалттай нотолгоо байхгүй ч TOI-2109b гариг бидэнд гаригууд хэрхэн хувьсдаг талаар маш чухал мэдээлэл өгч чадна” хэмээн доктор Альварадо-Монтес онцоллоо.
Энэхүү судалгаа нь чулуурхаг жижиг гаригууд нь эртний хийн аваргуудын цөм байж болох талаарх онолыг дэмжиж байгаа бөгөөд гаригийн хувьслын талаарх хүн төрөлхтний ойлголтыг өөрчилж болзошгүй юм. Ирэх 3-5 жилд гаригийн орбитын өөрчлөлтийг бодит цагийн хяналтаар тогтоох боломжтой бөгөөд энэ нь анх удаа нэг гаригийн “үхэл”-ийг гэрчлэх боломжийг эрдэмтдэд олгоно.
